Wat is Klokkenluiden?
Klokkenluiden is het melden van misstanden in een bedrijf of organisatie. In veel organisaties zijn daar regels en procedures voor opgesteld.
Misstanden betekent letterlijk een onrechtvaardige of gevaarlijke situatie. Waarbij onrechtvaardige situaties vaak tot gevaarlijke situaties lijden. Van een misstand is sprake indien het maatschappelijk belang in het geding is. Vaak is sprak van overtreding van de wet, dreiging van gevaar voor de volksgezondheid, dreiging gevaar voor veiligheid van mensen of het goed functioneren van de organisatie komt in het geding. Voorbeelden zijn mensen onder druk zetten, onjuiste of eenzijdige informatieverstrekking, persoonlijke belangen boven organisatiebelangen stellen of onterecht en onbevoegd afwijken van wet- en regelgeving.
Binnen de overheid is het verbod van détournement de pouvoir een bekend verschijnsel. Het houdt in dat een bestuursorgaan geen misbruik mag maken van de aan hem toegekende bevoegdheid. Ondanks het feit dat de term voornamelijk in het bestuursrecht gebruikt wordt, is dit is wat mij betreft in veel organisaties een veel voorkomende vorm van een misstand. Een leidinggevende in welke organisatie dan ook heeft bijvoorbeeld de bevoegdheid medewerkers te beoordelen, gratificaties uit te delen, te degraderen of zelfs te ontslaan. Deze bevoegdheden horen gekoppeld te worden aan het functioneren van een medewerker. Niet aan het feit of een medewerker bereid is misstanden geheim te houden of niet.
In veel organisaties komen misstanden voor. Zowel in profit als in non-profit organsaties. Waarbij geldt dat hoe groter de organisatie is, hoe groter de kans op misstanden is. Dat heeft vaak te maken met macht, geld, status en bevoegdheden die mensen toegewezen zijn. In een grote organisatie is het ook makkelijker je achter anderen te verschuilen of zaken zo ingewikkeld te maken dat niemand meer precies weet wie wat doet en wie waar voor verantwoordelijk is. Het verschuilen achter anderen, het wijzen naar collega’s en het niet nemen van verantwoordelijkheid is dan eenvoudig. Er zijn organisaties waarbij dit soort gedrag onderdeel van de bedrijfscultuur geworden is. Misstanden vind je dus overal: binnen de overheid, de farmaceutische industrie, de gezondheidszorg, politie, politieke organisaties, media, handhaving, welk bedrijf dan ook.
Wat mij betreft zijn misstanden altijd onjuist. Zeker in non-profit organisaties, zoals overheid en gezondheidszorg. Daar gaat het immers om dienend zijn aan de samenleving. En het gaat om gemeenschapsgeld. Misstanden zorgen er voor dat een organisatie deels niet meer dienend is aan de gemeenschap, maar aan andere belangen. Belangen die los staan van de organiatie of belangen van één of meerdere leden in die organisatie. Het gaat dan meestal om geld, macht en status. Waarbij mensen, die zich zo gedragen, vergeten dat dit zaken zijn die buiten hen zelf liggen. Het heeft niets met innerlijke kracht te maken.
Misstanden komen vaak niet boven water omdat ze klein beginnen of deel uitmaken van de bestaande organisatiecultuur. Het bespreken van misstanden wordt onmogelijk gemaakt, gewoonweg omdat het binnen de organisatie geen onderwerp van gesprek mág zijn. Op momenten dat iemand er over begint, wordt snel duidelijk gemaakt dat dit niet de bedoeling is. Het start vaak met “…daar ga jij niet over….”. Of “….waar bemoei jij je mee, zorg eerst maar dat je eigen werk op orde is…”. Ook een veel toegepaste is: “….daar komen we bij de evaluatie wel op terug…..”. Daarnaast wordt nogal eens gebruik gemaakt van formele of informele zwijgplichtconstructies of contracten, waarin staat dat je de vuile was niet buiten mag hangen.
Werkgevers, leidinggevenden en klokkenluiden
Veel werkgevers en leidinggevenden zijn er niet blij mee als er medewerkers vanuit de organisatie vermoedens van misstanden melden. Dit omdat de misdaden juridisch of ethisch onjuist zijn en de werkgever of leidinggevende daar vaak op een of andere manier, al dan niet bewust, een rol in heeft. Aan het melden van vermoedens van misstanden zijn voor de melder vaak consequenties verbonden.
Daarnaast wordt een melder van een vermoeden direct bestempeld als een wantrouwend mens die te pas en te onpas oordeelt. Terwijl het melden van een vermoeden van een misstand juist een uitnodiging is om een onderzoek te gaan doen. Een onderzoek waarbij in het belang van de organisatie objectief gekeken wordt naar wat er speelt.
Helaas zijn deze gevolgen voor de melder bijna altijd negatief. Een werkgever of leidinggevende zou juist blij moeten worden van zo’n melding. Want als op een juiste manier met zo’n boodschap omgegaan wordt, levert het zeker op lange termijn een organisatie voordelen op. Je wilt als organisatie of medewerker daarin toch dat er integer en zuiver gewerkt wordt? Helaas is het bijna altijd zo dat de mensen, die actie moeten ondernemen op een melding, (mede)verantwoordelijk zijn voor de ontstane misstanden. En verantwoordelijkheid nemen is niet de sterkste kant van veel mensen.
De praktijk
Die is jammer genoeg vaak anders. Het wordt melders juist lastig gemaakt. Daarom zetten veel organisaties al vertrouwenspersonen in. Een goede zaak, ware het niet dat vertrouwenspersonen soms zelf ook onder druk komen te staan. Dat geldt zelfs bij zogenaamde externe vertrouwenspersonen. Mensen dus, die niet ín de organisatie werkzaam zijn. Maar er uiteindelijk wel door betaald worden. Op die manier heeft de werkgever toch een vinger in de pap.
Daarnaast is het zo, dat misstanden soms zo groot en omvangrijk zijn, dat ze niet te melden lijken. Of zo bizar, extreem of mensonterend zijn, dat iemand die er kennis van heeft de kans dat hij geloofwaardig over komt, erg klein acht. Of dat de kans dat er naar de melder geluisterd wordt zo klein is, dat een melder zich wel tweemaal bedenkt voor hij actie onderneemt.
Want het scala aan gevolgen waar een melder mee te maken kan krijgen, is immens groot. Veel consequenties zijn van financiële aard. En vlak statusverlies niet uit. Functie degradatie, zelfs baanverlies onder de noemer ‘verstoorde werkrelatie’. Daarnaast wordt er nogal eens op de persoon gespeeld. De menselijke kant van een melder wordt ter discussie gesteld, door ‘zwart maken’ en buiten sluiten. Je moet dus stevig in je schoenen staan om een vermoeden van misstanden te melden.
Soms gaan de consequenties zo ver dat melders volledig aan de grond komen te zitten. Financieel, relationeel, sociaal en menselijk. Er zijn zelfs gevallen bekend die geleid hebben tot suïcide door een melder. En het zou zo maar kunnen zijn dat we van dat laatste slechts het topje van de ijsberg zien.
Menselijk geweten
Het is dan ook zeer begrijpelijk dat veel misstanden niet gemeld worden. Temeer omdat, zoals ik al schreef, gebruikt gemaakt wordt van zwijgplichtregels en andere contract-technische zaken waarop straffen of maatregelen staan. Of dat daarmee gedreigd wordt. Daarmee wordt het melden van een misstand een juridisch onjuiste zaak. Terwijl de misstand, die écht onjuist en veel schadelijker is, buiten beeld blijft. Het is dus boeiend dat organisaties die regels overtreden, eenzelfde soort regels gebruiken om dat onjuiste gedrag onder de pet te houden. In mijn ogen is dit soort handelen al een misstand op zich.
Maar iedereen heeft een geweten. Elk mens heeft een deel in zich dat direct voelt of er in een organisatie iets niet klopt. De intuïtie, de ziel, noem ik dat. Elk mens dat het leven voluit wil leven, kan niet anders dan naast het verstand ook de ziel, het geweten de juiste plek geven. En er naar luisteren.
De juridische constructies, die bedacht zijn om misstanden geheim te houden, hebben invloed op het menselijk verstand. Niet op de ziel. Het zielsdeel voelt zich niet gebonden aan onjuiste of onethische zaken. Het geweten zorgt er voor dat elk mens dat misstanden ziet, de drang krijgt deze te melden. Vaak is deze natuurlijke drang bij kleine misstanden nog wel te onderdrukken. Hoe groter de misstand, hoe lastiger dat wordt.
Uiteindelijk sta je als mens dan voor een keuze. Een onmogelijke keuze. Een interne strijd. Niet melden en je geweten, je ziel verwaarlozen. Of wel melden met alle mogelijke negatieve gevolgen van dien. Helaas weet je op het moment dat je gaat melden niet welke gevolgen er kunnen zijn.
Begeleiding bij het melden van misstanden lijkt op verstandelijk en juridisch niveau redelijk geregeld. Er zijn vertrouwenspersonen en het Huis voor Klokkenluiders bestaat. Allemaal mooi. De juridische en verstandelijke aspecten spelen uiteindelijk een hoofdrol. Misstanden zijn helaas vaak niet of pas op langere termijn juridisch aantoonbaar. Omdat zaken niet of anders dan de werkelijkheid vastgelegd zijn. Of omdat alles dat vastgelegd is, als (bedrijfs-of ambts)geheim bestempeld wordt. Zo is bedreiging of intimidatie lastig aantoonbaar. Het menselijk deel is in elke regeling ondergeschikt gebleven. Dat kan ook niet anders, omdat élk mens uniek is en regels daaromheen niet te stellen zijn. De ziel blijft zich echter roeren. En dit alles heeft grote invloed jouw menszijn en jouw welzijn.
Mens en functionaris
En zo ontstaat een interne strijd tussen de mens en de functionaris. Ik zie de functionaris(rol) als een jas die een mens aantrekt. Een jas die als het mee zit, past bij die unieke mens. Waarbij die mens zelf bepaalt of, en zo ja hoe lang de jas gedragen wordt. Het zou geweldig zijn als elk mens de moeD zou hebben om dag in, dag uit te blijven voelen of de jas nog past. Kennis van misstanden kunnen er voor zorgen dat een jas niet langer passend is. Het ‘functionarisdeel’ kan misstanden lang verdragen. Het mens-zijn niet. Om die reden duurt het vaak een hele poos voordat een misstand gemeld wordt. De functionaris ziet welk gevaar er voor zijn positie en rol ontstaat. En houdt daar terecht rekening mee. Maar de mens achter die functionaris kijkt er anders naar. Wellicht is voor het ‘functionarisdeel’ welvaart het belangrijkste. Voor het menszijn staat welzijn bovenaan de ranglijst.
Menselijke ondersteuning
Het zou zo maar kunnen zijn dat in deze bizarre en verwarrende periode veel mensen rondlopen met vermoedens van misstanden. En dat er te weinig ondersteuning is op menselijk gebied.
Om deze leegte te vullen, hebben wij het steunpunt Menselijke Ondersteuning Klokkenluiders opgericht. Bij dit steunpunt kan iedereen die worstelt met een misstand, zich melden. Het is géén juridisch steunpunt, maar een klankbord op diep menselijk niveau. In gesprekken met het steunpunt wordt verder en dieper gekeken dan de juridische en procedurele regels. De aandacht gaat naar het gegeven dat de ziel bij misstanden een grote rol speelt en in de verdrukking kan komen. Wij benaderen je als volledig mens. Iemand die meer is dan een optelsom van verstand en een lichaam. Zonder overigens verstand, regelgeving en procedures uit het oog te verliezen. Daarnaast hebben wij ervaring op het gebied van het melden van misstanden en dat wat dit met je mens-zijn kan doen.
Wij richten ons juist op het menselijk aspect rondom een melding. We hebben het indien gewenst beperkt over de mogelijke financiële en rechtspositionele gevolgen, maar vooral over de menselijke aspecten. Van zowel melden als niet melden. De juridische en financiële aspecten laten wij aan deskundigen op dat gebied over.
In de gesprekken, die wij met melders of mensen die overwegen te gaan melden voeren, is dat hét onderwerp. Wat doet het met jou als mens als je wel of niet meldt? Wij sturen dus niet aan op wel of niet melden, maar ondersteunen je met het maken van een eigen afweging. En mocht je al gemeld hebben, dan zijn wij er voor je om je in dat proces menselijke steun te geven.
Vertrouwelijkheid
Vanzelfsprekend zijn de contacten met ons vertrouwelijk. Je naam en contactgegevens zijn alleen bij ons bekend en zullen niet aan anderen verstrekt worden. Jij deelt alleen wat je wílt delen. Er worden vanzelfsprekend geen verslagen van gesprekken gemaakt. En de inhoud wordt met niemand gedeeld.
Kosten
Wij hebben veel ervaring met bespreekbaar maken van écht mens gerelateerde zaken binnen organisaties. Gesprekken, waarin zeker niet alleen verstandelijk overwegingen een rol spelen. Ondanks de pijn, ellende en welk negatief gevolg van een melding dan ook, vinden wij het melden van vermoedens van misstanden immens belangrijk. Omdat het om mensen gaat! Voor ons is het bespreekbaar maken van menselijkheid een voorwaarde om organisaties en daarmee onze samenleving integer, zuiver en in balans te houden. Wij leveren daar graag onze bijdrage aan. Om die reden worden de kosten van onze begeleiding afgestemd op de draagkracht van onze gesprekspartner. De kosten worden dan ook in onderling overleg vastgesteld. Want ons betreft mag het ruilmiddel geld geen blokkade zijn voor menselijke ondersteuning.
Gezien het menselijk aspect geven wij de voorkeur aan persoonlijk contact.
Belangstelling?
Neem dan bij voorkeur per mail contact met ons op.
